Hoe ga je om met faalangst?

Iedereen ervaart wel eens spanning als er moet worden geleverd, bijvoorbeeld als je een presentatie geeft voor een zaal met branchegenoten of een examen aflegt voor je opleiding of studie. Zolang dit een ‘gezonde spanning’ is, is er natuurlijk niets aan de hand. Sterker nog: het helpt je dan juist om met een extra dosis energie scherper te zijn en boven jezelf uit te stijgen. Als deze spanning echter doorslaat en niet in verhouding staat met de te leveren prestatie, kan het je juist belemmeren, of erger nog, blokkeren. We spreken dan van faalangst: een veel voorkomend fenomeen onder jongeren. Hoe kun je als ouder faalangst herkennen, wat zijn de onderliggende oorzaken en, last but not least, hoe ondersteun je je kind hierbij?

‘De avond voor mijn toets lig ik de hele nacht te woelen in m’n bed. De onrust in mijn lijf is gewoon niet te doen. En slapen lukt dus niet’, aldus Olav. Hij doet 6 VWO en heeft al een tijd last van overmatige stress wanneer er een toets in het vooruitzicht is. ‘Wanneer ik het klaslokaal binnenkom en de tafeltjes in de toestopstelling zie staan, haal ik eerst diep adem. De eerste vraag moet ik 3 keer lezen, voordat het een beetje tot me doordringt wat er staat.’
Olav heeft last van faalangst, net als veel van zijn leeftijdsgenoten. Recente schattingen geven aan dat minimaal 1 op de 10 leerlingen faalangstig is. Per klas dus zo’n drie kinderen. De cijfers zijn echter niet recent en de verwachting is dat het aantal is toegenomen. Richting examenjaar zie je zelfs een verdubbeling van de cijfers.

Hoe herken je faalangst?

De angst die Olav beschrijft heeft veel overeenkomsten met stresssymptomen. Deze zijn: overmatig piekeren, onrust, slecht slapen en lichamelijke klachten zoals bijvoorbeeld buikpijn of hoofdpijn. Bij faalangst zijn de symptomen wat minder zichtbaar, omdat het gedrag van je kind meer teruggetrokken is. Zo zijn kinderen met faalangst vaak verlegen, tonen weinig initiatief, vertonen uitstelgedrag en vermijden zoveel mogelijk de situatie die de angst oproept. Ook trillende handen, stotteren en oogcontact vermijden zijn kenmerken, net als black-outs krijgen tijdens een toets of vermijdingsgedrag, door bijvoorbeeld ziek te zijn op de dag van een spreekbeurt. Het omgekeerde komt echter ook voor: soms uit faalangst zich door juist heel druk en clownesk gedrag. Met dit gedrag overstemt je kind als het ware zijn angst. Het is dus nog niet eenvoudig om aan de hand van enkel het gedrag een oordeel te vellen.

Onderliggende oorzaken

De definitie van faalangst is de angst die iemand voelt om niet te kunnen voldoen aan de eisen waarvan men denkt dat die gesteld worden. Kortom, je kijkt met de ogen van een ander zeer kritisch naar je eigen prestatie. Dat betekent dus dat mensen met faalangst over het algemeen de lat hoog hebben liggen. Je kind denkt bijvoorbeeld niet bij een onvoldoende ‘de docent was niet goed in staat om de stof over te brengen’, of: ‘volgende keer beter’. Je kind zoekt de oorzaak bij zichzelf en heeft negatieve gedachtes als; ‘ik heb gefaald’. Alhoewel faalangst niet altijd gemakkelijk te herkennen is, zijn de effecten behoorlijk schadelijk. Ten eerste ontwikkelt je kind weinig zelfvertrouwen. Is er een mooi cijfer gehaald dan denkt een kind met faalangst snel: ‘dat was vast een gelukje’ of: ‘de docent heeft me gematst’, in plaats van de prestatie aan zichzelf toe te schrijven. Er is dus een risico dat je kind een negatief zelfbeeld ontwikkelt. Daarnaast haalt je kind door de faalangst niet het optimale uit zich zelf. En last, but not least verlaagt de angst de kwaliteit van leven, door de stress en onrust die het met zich meebrengt.

Wat kun je als ouder doen aan faalangst?

Zoals je je kunt voorstellen is het zaak om je kind te begeleiden als er een vermoeden is van faalangst. En omdat faalangst de neiging heeft zich in te graven en te versterken, wil je de negatieve spiraal doorbreken. Hieronder enkele richtlijnen hoe te reageren:

1. Communiceer erover met je kind: vraag regelmatig hoe het gaat en vraag door. Dus als je kind zegt: ‘goed hoor’, vraag dan naar wat goed gaat en vervolgens vraag je door naar wat er minder goed gaat.
2. Wees realistisch naar je kind toe: natuurlijk mag je verwachtingen hebben, maar leg de lat niet te hoog. Reageer positief op wat goed gaat en prijs je kind, wanneer het kan. Zo stimuleer je een positief zelfbeeld en zelfvertrouwen.
3. Leg de nadruk op het proces en niet op het eindresultaat. Zo stimuleer je de poging, de weg naar het doel toe. Proberen wat moeilijk is, is minstens net zo belangrijk, al lukt het niet direct om er resultaat uit te halen.
4. Sporten en bewegen helpt om de overtollige stresshormonen af te voeren! Daarbij helpt bewegen om nieuwe hersenverbindingen aan het maken en is het dus een belangrijke tool om de mentale gezondheid van je kind te stimuleren. Zoek iets dat ze leuk vinden of een sport waar vriendjes en vriendinnetjes ook aan doen. Zo stimuleren ze elkaar om te bewegen.
5. Doe regelmatig een adem of mindfulness-oefening met je kind. Je vindt er een aantal op apps als Calm of Headspace. Zeker voor het slapen gaan helpt ook een lichaamsgerichte oefening als de bodyscan.

Helpen bovenstaande interventies niet om de rust bij je kind terug te laten keren? Denk dan eens aan externe hulp door bijvoorbeeld een faalangst training te laten volgen. Dit kan bij de meeste huiswerk-locaties van HIP door speciaal opgeleide trainers. De faalangst training bij HIP is altijd maatwerk door de 1 op 1 aanpak. We gaan natuurlijk eerst in gesprek om de mate van faalangst te inventariseren. Vervolgens stellen we een plan van aanpak op. Soms zijn er slechts één of enkele sessies nodig, in andere gevallen kan er een structurelere aanpak nodig zijn. We pakken de angst bij de wortels aan en gaan samen op zoek naar de onderliggende negatieve gedachtestromen. Daarbij hebben we een toolbox vol effectieve oefeningen, zoals visualisatie – en ontspanningsoefeningen, braingym en energizers. Aarzel niet om vrijblijvend contact met ons op te nemen als je een vermoeden van faalangst hebt bij je kind. We helpen je graag.

Met hippe groet,

Petra van Hameren